Lektura na weekend – Przejedź się Orient Expressem!

Luksusowy pociąg zatrzymany w zaspach śniegu. W jednym z przedziałów zwłoki brutalnie zamordowanego mężczyzny. Dookoła przerażeni pasażerowie – przedstawiciele różnych warstw społecznych, spokojni kulturalni ludzie. Kto z nich zabił? Wsiądźcie na pokład Orient Expressu razem z Agathą Christie!

Morderstwo w Orient Expressie to jedno z największych literackich dokonań Agathy Christie. Nic dziwnego, że na księgarniane półki trafiają kolejne wydania tej powieści, inspiruje ona też innych twórców (jak dotąd tę historię ekranizowano już czterokrotnie, a w filmach na jej podstawie grały takie sławy, jak: Albert Finney, Lauren Bacall, Ingrid Bergman, Sean Connery, Anthony Perkins, Vanessa Redgrave, Michael York, Eileen Atkins, Judi Dench, Michelle Pfeiffer, Johny Deep czy Toby Jones). Kolejne pokolenia czytelników wybierają się w tę fascynującą i niebezpieczną podróż. Teraz można ją podjąć po raz kolejny – Wydawnictwo Dolnośląskie wznowiło Morderstwo w Orient Expressie w eleganckiej twardej oprawie, z posłowiem prof. Anny Gemry.

Herkules Poirot po rozwiązaniu kolejnej sprawy wraca do Europy. Liczy na to, że zrobi sobie wakacje. Nic z tego. Nieoczekiwanie musi powrócić do Anglii, sprawa jest nagła. Szczęśliwym trafem udaje mu się znaleźć miejsce w luksusowym Orient Expressie. Wyrwanie z codzienności, z towarzyszących zwykle spraw, długa podróż z punktu A do punktu B w zamkniętej przestrzeni – to stawia człowieka w osobliwej sytuacji. Oto fragment – nieco pisarskiej! – rozmowy Poirota z jego przyjacielem, Monsieur Boukiem prowadzonej w wagonie restauracyjnym:

„– Ach! – westchnął. – Gdybym tylko miał pióro Balzaka! Opisałbym tę scenę – powiedział, zataczając dłonią łuk.
– Ciekawy pomysł – odparł Poirot.
– A zatem mam twoje poparcie? Myślę, że nikt jeszcze tego nie zrobił. A przecież, mój przyjacielu, wszystko sprzyja romansom. Otaczają nas ludzie wszelkich klas i narodowości, w każdym wieku. Następne trzy dni ci ludzie, ci zupełnie obcy sobie ludzie spędzą razem. Śpią i jedzą pod jednym dachem, nie mogą od siebie uciec. Gdy te trzy dni dobiegną końca, ich drogi się rozejdą, każde z nich uda się w swoją stronę, by zapewne nigdy więcej się nie spotkać.
– A gdyby tak przydarzył się wypadek…
– Och, nie, mój przyjacielu…
– (…) Niemniej jednak przyjmijmy na chwilę podobne założenie. Wówczas wszystkich tych ludzi połączyłaby… śmierć”.

Nic nie zapowiada morderstwa, a jednak ktoś ginie – w trakcie przymusowego postoju w Jugosławii, gdzieś między Vincovci a Brodem. Ofiarą szaleńca – bo kto przy zdrowych zmysłach zadaje kilkanaście ciosów sztyletem? – pada milioner Samuel Ratchett. Wcześniej zwrócił się o pomoc do Poirota – czegoś wyraźnie się obawiał – ale ten odmówił. Wkrótce okazuje się, że Ratchett to w rzeczywistości Casetti – okrutny przestępca specjalizujący się w porwaniach. Trzy lata wcześniej kierował gangiem porywaczy, który uprowadził dla okupu, a potem bestialsko zamordował małą Daisy Armstrong (ta dziewczynka wcześniej „Nie zaznała niczego poza dobrocią i miłością”). Jej śmierć pociągnęła za sobą kolejne. Choć zbrodnia z przeszłości opisana w tej książce jest fikcyjna, Królowa Kryminałów inspirowała się historią, która wstrząsnęła Ameryką i Europą we wczesnych latach 30 ubiegłego wieku (chodzi o uprowadzenie Charlesa Lindbergha Juniora, dwudziestomiesięcznego wówczas syna sławnego lotnika. Porywacze zażądali okupu, igrali z Lindberghami i policją, a ostatecznie zabili chłopca – być może już w dniu zaginięcia).  Casettiemu udało się uniknąć kary i zbiec. Czy w pociągu dopadło go przeznaczenie? Ale przecież każdy pasażer ma alibi! Kto z tych zwyczajnych ludzi jest mordercą? Można się poczuć klaustrofobicznie w tej zamkniętej wśród śniegów przestrzeni pociągu. Jak zauważa w posłowiu prof. Anna Gemra „Czytelnik otrzymuje (…) zarówno kryminał, jak i historię grozy – historię jak z koszmarnego snu, z którego nie sposób się obudzić”.

Napięcie sukcesywnie wzrasta, intryga jest zawikłana, a rozwiązanie odpowiednio zaskakujące. Mamy tu do czynienia z kapitalnym kryminałem – wręcz arcydziełem gatunku. Jednak w przypadku Agathy Christie kryminał nie sprowadza się wyłącznie do jednorazowej zagadki, zazwyczaj ma w sobie głębię.  Morderstwo w Orient Expressie to również opowieść o tym, jak morderstwo wpływa na całe otoczenie ofiary. Otoczenie, które wbrew sobie zostało wplątane w cudzą zbrodnię. Pojawia się też problem natury moralnej – z którym na końcu muszą się zmierzyć czytelnicy.

Trwa renesans literatury kryminalnej, autorzy inspirują się, eksperymentują z formą, przedstawiają mniej lub bardziej oryginalne historie – tymczasem klasyka pozostaje klasyką! „Tej nocy cały świat wyrusza w podróż!”, stwierdza jeden z bohaterów omawianej powieści – i wy wsiądźcie do Orient Expressu!

Źródło cytatów: Agatha Christie, Morderstwo w Orient Expressie, przeł. Marta Kisiel-Małecka, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2019.
Źródło grafiki: https://www.imdb.com/title/tt0071877/mediaviewer/rm1740440320, https://www.imdb.com/title/tt3402236/mediaindex?page=3&ref_=ttmi_mi_sm i https://www.alekinoplus.pl/program/film/poirot-morderstwo-w-orient-expressie_34097