Pandemia. „Księgi Jakubowe” i „Apetyt na miłość”. Kuba i Szanghaj. Stan podróży i stan zasiedzenia w naszym rodzimym piekiełku. Magia plastiku i magia markowej odzieży. To wszystko miesza się w arcywybuchową mieszankę w najnowszym zbiorze felietonów Doroty Masłowskiej.
Na początku przyznam się do czegoś – nie przepadam za felietonami. Czytam je sporadycznie, a one w zamian prędko wyparowują mi z pamięci tak skutecznie, jakby żaden akt lektury się nie odbył. Nie mam nic do felietonów, po prostu brakuje między nami chemii. Jest jednak jeden wyjątek – felietony Doroty Masłowskiej. Kilka lat temu sięgnąłem po jej Jak przejąć kontrolę nad światem, nie wychodząc z domu. W tekstach składających się na ten tom Masłowska analizowała „kulturę okropną” czyli popkulturę. Znalazło się tam miejsce m.in. dla „Kuchennych rewolucji”, „Big Brothera”, „Azja Express”, „Trudnych spraw”, disco polo czy nawet „Dynastii”. Choć twórczość Doroty Masłowskiej już wówczas znałem i lubiłem, zdradzę, że podchodziłem do lektury z pewnymi oporami. Sądziłem, że będzie to książka do natychmiastowego zapomnienia. Tym większym zdumieniem był mój absolutny zachwyt. Błyskotliwość tych tekstów, celność diagnoz społecznych i kulturowych, cięty dowcip, kapitalne zabawy językowe – to wszystko absolutnie mnie kupiło. Cóż, nie posiadałem się z radości, gdy ukazała się zapowiedź drugiego tomu felietonów. Wiele się spodziewałem – a Dorota Masłowska nie zawiodła moich oczekiwań. Gwoli uczciwości wypada dodać pewien dopisek na marginesie – myślę, że określenie „felieton” nie do końca pasuje do tych tekstów, to nazwa raczej umowna. Bliżej im może do esejów, silnie naznaczonych indywidualnością autorki.
Tak jak w poprzednim tomie, wbrew pozorom nie wszystko dotyczy tu popkultury – mam wręcz wrażenie, że jest tu jej znacznie mniej. Pojawia się „Apetyt na miłość”, owa współczesna realizacja archaicznej „Randki w ciemno”. Masłowska nie chce się zaangażować, a jednak producenci programu o tę chęć nie pytają („I znowu cała do bólu przewidywalna choreografia bingu: najpierw jeden przypadkiem zobaczony podczas świąt odcinek, gdy myślę sobie: (…) czysta potworność i zwyrodnialstwo, podajże mi Księgi Jakubowe, gdzie moja zakładka? O tu, już jestem na 4 stronie… Ale mimochodem następnego dnia drugi odcinek, potem jakoś trzeci… I już łapię wiatr w żagle, i płynę, płynę, i już trach bum trach, nie wiem kiedy oglądam wszystkie odcinki pięciu sezonów”). Nieoczekiwanie okazuje się, że ten program „to nie tylko pasjonujące badania terenowe na temat „ Miłość 21wieku/ oczekiwania/fantazje/desperacje”. To także swoisty bestiariusz Polaków. A może wielkie kompendium ich handmadowych autokreacji? Plus jak zawsze w TVN-ie: najnowsze trendy, błędy językowe i patologie”.
Co poza programami telewizyjnymi? Reminiscencje z podróży na Kubę, do zupełnie innego świata niż ten, w którym autorka Wojny polsko-ruskiej obraca się na co dzień. Pełen ironii, ale niezwykle trafny obraz działalności Poczty Polskiej, słusznie prześmiewczy, ale zakończony niesamowitą literacką puentą. Portret Gruzina-mitomana. Felieton niby o kursie szycia, a tak naprawdę o dyktaturze sklepów odzieżowych, której podlegamy. Autorka zwraca uwagę, że często kupujemy ubrania, aby przebrać się za kogoś kim najbardziej nie jesteśmy. Tymczasem ubrania „Szyte za ułamki centów, nie mają właściwie żadnej realnej wartości. Tej ostatniej nabierają, dopiero gdy ktoś dopisze do nich marketingową baśń, podinscenizuje ją, puści stosowną muzykę i chmurę perfum. Albo chociaż umiejętnie o nich opowie; słowami jak zaklęciami nada im cechy, których być może wcale nie posiadają. Hokus-pokus – i oto woda szytych w Bangladeszu za bezcen szmatek zamienia się w cenne wino NAJNOWSZEJ KOLEKCJI”. Najdłuższym felietonem w tej książce jest ten poświęcony pobytowi Masłowskiej na stypendium w Szanghaju. Przejmujący – choć oczywiście felietonowo sarkastyczny – jest portret prowizorycznej międzynarodowej rodziny stypendystów-pisarzy dzielących to samo miejsce i czas, tę samą samotność, wyrzucenie z orbity znajomych światów prosto w sytuację sztuczną, nierzadko absurdalną:
„Chwilami zdaje się, że gramy w jakimś Netfliksie o pisarzach („błyskotliwy/prześmiewczy/komedia pomyłek”). Serialu napisanym w strasznym życzeniowym angielskim, będącym sumą błędów, kalk i klisz, pomyłek i złej wymowy każdego z nas, angielskim równającym do najsłabszego użytkownika. Każdy wnosi do niego swój niepowtarzalny profil; każdy degraduje go na swoją modłę; każdy po swojemu wykręca i kontaminuje pojęcia. W swoim kraju najmądrzejsi w całej wsi, mistrzowie słowa, właściciele języka, szlifujący tylko większą i większą jego precyzję. Tu nagle mówimy z bożą pomocą rzeczy mniej więcej OBOK tego, co chcemy powiedzieć. (…) Nie wiem, czy ktoś chciałby oglądać ten serial”.
Ta serialowa fantasmagoria kończy się świetną pisarską refleksją:
„Ale rzeczywistość rezydencji literackiej jest też nienetfliksowalna z innych względów: jest coś fundamentalnie nieprawdziwego w pisarzach mnogich, pisarzach stłoczonych. To społeczny oksymoron; statystyczne nieprawdopodobieństwo. Pisarstwo to projekt solowy i każdy z nas, przez lata przyzwyczajony do losu the only writer in the village doświadcza na rezydencji tego dziwnego rozmnożenia, skolektywizowania. Rozpowszechnienia i umasowienia tej kondycji, w którą zdawałoby się wpisane są odosobnienie, izolacja, pewna osobność. Nie twierdzę, że koniecznie chodzi tu o aspołeczność, bo przecież pisarze, jak to ludzie, bywają różni (…). Jednak ostatecznie do tej pracy chodzi się bardzo samemu. Tłum pisarzy, kolonia pisarzy, banda, orkiestra pisarzy to sytuacja sztuczna, niewystępująca w przyrodzie”.
Nie mogło też zabraknąć felietonów poświęconych pandemii. Masłowska opisuje niedawne zdarzenia w sposób barwny, przejmujący i pełen głębi – łatwo można się w tym odnaleźć, łatwo przypomnieć to, w czym większość z nas uczestniczyła: jak na przykład panika zakupowa, która wybuchła razem z pandemią, szał maseczkowy. Często te scenki rodzajowe prowadzą do refleksji ogólnych – choćby o naturze konsumpcjonizmu:
„Kapitalizm, konsumpcjonizm, te wszystkożerne potwory nowotwory mają sataniczną właściwość przetwarzania w produkty i sprzedawania nam wszystkiego, nawet braku, nawet niczego. Jeśli nie będzie już nic, to będą pakować nic i wciskać nam jako Supermodne Nic do Posiadania Niczego, będzie Nic w wersji podstawowej i Nic Premium, Nic Molekularne i Nic Funkcjonalne, a Natalia Siwiec będzie pozowała z Niczym wysadzanym brylantami na Bali, trzymając je między piersiami. Najpierw będziemy się z tego podśmiewać, potem pomyślimy: a może coś w tym jest? Może to nie jest wcale takie głupie? Kupimy sobie małe Nic na próbę, „bo wszyscy mają”; nic bardzo ciekawego, takie nic, jak i tak już mieliśmy, ale może coś w tym jest. „Kupisz trochę Niczego?” – będę mówiła w piątek wieczorem. Na bazarach staną budki z Niczym z Niemiec, z większą zawartością Niczego w Niczym, bo wiadomo, że polskie zawsze jakieś wybrakowane, do polskiego Niczego dadzą zawsze czegoś tam mniej. Minimalistyczne nic ze Skandynawii – maksymalnie proste i klarowne w designie. „Kremy z Nanokomórkowym Niczym – ten ze szczególnie dużą dawką zredefiniuje cerę. Cena? Dobra!”. Można tę fantazję podbijać bez końca, bo wszyscy doskonale wiemy, jak działają sztucznie rozbudzane i kreowane w nas potrzeby, jak działają wciskany nam jako „szeroki wybór” nadmiar, frustrująca nadpodaż opcji, produktów, bodźców, atrakcji, seriali i filmików”.
Najchętniej analizowałbym Jak przejąć kontrolę nad światem, nie wychodząc z domu 2 felieton po felietonie, ale wówczas zabrałbym wam wiele z przyjemności samodzielnego odkrywania tej literatury. Chylę czoła przed piórem Doroty Masłowskiej, przed jej władzą nad słowem, która przekłada się na swoistą władzę nad światem. Ta książka to jej kolejny sukces A zakończę cytatem wieńczącym jeden z felietonów: „i ciągle tyle mojego, że potrafię to wszystko opisać”. O tak, naprawdę potrafi!
Źródło cytatów: Dorota Masłowska, Jak przejąć kontrolę nad światem, nie wychodząc z domu 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020.
Źródło grafiki: https://www.dwutygodnik.com/artykul/8863-jak-przejac-kontrole-nad-swiatem-nie-wychodzac-z-domu-24-problemy.html i https://www.tvnstyle.pl/aktualnosci,1865,n/apetyt-na-milosc-szalona-ola-zadna-milosci-i-slawy,225402.html