Bohaterka „Przyjaciela” przeżywa tragedię związaną z odejściem ukochanego mężczyzny, a zarazem mentora. Nieoczekiwanie przygarnia starego doga niemieckiego arlekina, którego ostatnim właścicielem był zmarły. A jednak nie jest to tak oczywista książka, jak mogłoby się wydawać. Równie ważnymi bohaterami powieści Sigrid Nunez są: pisanie i literatura.
W powieści Sigrid Nunez Przyjaciel bezimienna narratorka musi się zmierzyć z osobistą stratą. Jej ukochany – i zarazem ukochany paru innych kobiet, na czele z Żoną Pierwszą, Żoną Drugą i Żoną Trzecią – popełnia samobójstwo. Niewiele było sygnałów ostrzegawczych. Zmarły miał raczej dobre życie, funkcjonował na własnych zasadach. Był inteligentnym człowiekiem, cenionym pisarzem. Literatura stała się niemal całym jego życiem. Bohaterka próbuje rozwikłać zagadkę tej śmierci, niemal obsesyjnie myśli o literatach odchodzących podobną śmiercią, co jej ukochany. Nieoczekiwanie postanawia się zaopiekować osieroconym dogiem niemieckim arlekinem, którego przygarnął zmarły.
„Zazwyczaj mnie ignoruje. Równie dobrze mógłby tu mieszkać sam. Czasami nawiązuje kontakt wzrokowy, a sekundę później znowu się odwraca. Jego duże orzechowe oczy są zaskakująco ludzkie – przypominają mi twoje. (…). Bycie z twoim psem, to jakby mieć obok część ciebie”.
Wydaje się to szaleństwem – ogromny pies w małym mieszkanku na Manhattanie, właściwie sam u kresu swoich dni – a jednak tych dwoje potrafi przynieść sobie nieoczekiwaną ulgę we wspólnym cierpieniu. Apollo – bo tak nazywa się czworonożny przyjaciel – staje się swoistym psem-przewodnikiem narratorki i pomaga jej przejść przez okres żałoby.
Nie dajcie się jednak zwieść. To nie jest li i tylko grająca na emocjach, a może i w gruncie rzeczy przewidywalna opowieść o stracie i żałobie. Sigrid Nunez wydaje się zbyt wyrafinowaną pisarką, aby pozwolić sobie na takie łatwe rozwiązania. Nic tu nie jest oczywiste. Czy to opowieść o trudnym związku? O pięknej przyjaźni – tu niejako odziedziczonej przyjaźni! – zwierzęcia i człowieka? A może o tym, jak przełomowe zdarzenia – takie, które ciężko ogarnąć emocjami – przekuwa się na literaturę? W jednym z końcowych rozdziałów kolejna bezimienna kobieta tak tłumaczy się z „przepisania” traumatycznego doświadczenia: „nie mogłam przestać o tym myśleć. Zrobiłam więc to, co się robi, jeśli jesteś pisarzem i masz na jakimś punkcie obsesję: zmieniasz ją w historię i masz nadzieję, że w ten sposób ją pogrzebiesz albo przynajmniej pomoże ci ogarnąć, o co chodzi. Nawet jeśli z doświadczenia wiemy, że zwykle tak to nie działa”. Brzmi znajomo?
Historia opisana w Przyjacielu pozornie się rozpada, meandruje w nieoczekiwanych dygresjach, wątki znikają i pojawiają się znów, nie wszystkie fakty zostają ujawnione, a zagadki rozwiązane. Mnóstwo tu wspaniałych tropów literackich, cytatów. Nie brakuje też typowo pisarskich przemyśleń i fragmentów („Mawiałeś, że pisanie nigdy się nie marnuje. Nawet jeśli coś nie wyjdzie i ostatecznie je skasujesz, to jako pisarz zawsze się czegoś nauczysz”). Pisanie jest tu traktowane bardzo poważnie, choć niekiedy wkrada się ironia („Ciekawe, że pisanie w sposób naturalny prowadzi do wyznań. Nie żeby nie prowadziło również nieuchronnie do kłamania na potęgę”). W wielu fragmentach na pewno odnaleźlibyście własne twórcze przemyślenia:
„- I wciąż przypominałem sobie: jeśli cokolwiek złego przydarzy się pisarzowi, nieważne jak okropnego, ma to swoje dobre strony.
– Tak? – Kobieta się prostuje. – Czy to znaczy, ze o tym napiszesz?
– To bardzo możliwe.
– Fikcję czy wspomnienia?
– Nie mam pojęcia. Jeszcze za wcześnie. Muszę złapać trochę dystansu”.
Przyjaciel to taka pozycja, która nie podlega łatwym klasyfikacjom. Sigrid Nunez proponuje czytelnikowi swoistą podróż – również przez literaturę (od Kleista i Rilkego, przez Woolf, Kafkę i Simenona, aż po Flannery O’Connor i Milana Kunderę). Wzruszy również tych, których kiedyś zwierzę obdarzyło przyjaźnią i miłością. Warto odkryć kulisy przyjaźni bohaterki i Apolla. Bardzo pisarska to książka – i cudownie wyrafinowana.
Źródło cytatów: Sigrid Nunez, Przyjaciel, tłum. Dobromiła Jankowska, Wydawnictwo Pauza, Warszawa 2019.
Źródło grafiki: https://pl.wikipedia.org/wiki/Dog_niemiecki i https://dinoanimals.pl/zwierzeta/dog-niemiecki/attachment/dog-niemiecki-7/